Quy định về các hình thức mua sắm không phải đấu thầu

Hiểu rõ về hình thức mua sắm không phải đấu thầu

Hiện nay, các văn bản pháp luật chưa có quy định cụ thể, rõ ràng về khái niệm “hình thức mua sắm không phải đấu thầu”. Tuy vậy, doanh nghiệp có thể hiểu như sau:

“Hình thức mua sắm không phải đấu thầu là các phương thức lựa chọn nhà thầu, nhà cung cấp hoặc đơn vị cung ứng hàng hóa, dịch vụ mà không thực hiện theo trình tự đấu thầu thông thường. Các hình thức này thường được áp dụng trong một số trường hợp đặc thù, nhằm tiết kiệm thời gian, giảm bớt thủ tục hành chính và tạo sự linh hoạt trong quá trình mua sắm.”

Tóm lại, hình thức mua sắm không phải đấu thầu là một cơ chế linh hoạt trong hoạt động sử dụng vốn nhà nước, được áp dụng có chọn lọc trong các tình huống đặc biệt nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn về tiến độ, quy mô và tính đặc thù của từng loại hàng hóa, dịch vụ.

Lý do nên lựa chọn cá hình thức mua sắm không phải đấu thầu

Trong nhiều tình huống cụ thể, việc lựa chọn hình thức mua sắm không thông qua đấu thầu không chỉ hợp lý mà còn cần thiết để đảm bảo hiệu quả, tính linh hoạt và đáp ứng kịp thời yêu cầu thực tế. 

Một số lý do tiêu biểu có thể kể đến như sau:

• Trường hợp khẩn cấp: Khi xảy ra thiên tai, dịch bệnh, sự cố kỹ thuật nghiêm trọng hoặc các tình huống bất khả kháng, việc tổ chức đấu thầu theo quy trình thông thường có thể gây chậm trễ. Áp dụng mua sắm trực tiếp hoặc chỉ định thầu giúp đáp ứng nhanh chóng nhu cầu cấp bách.

• Đặc thù hàng hóa, dịch vụ: Có những loại sản phẩm hoặc dịch vụ yêu cầu trình độ kỹ thuật chuyên sâu, công nghệ độc quyền, hoặc trên thị trường chỉ có một số nhà cung cấp đáp ứng được tiêu chuẩn. Khi đó, lựa chọn nhà thầu theo hình thức chỉ định là giải pháp tối ưu.

• Hiệu quả về thời gian và chi phí: Với các gói mua sắm quy mô nhỏ, giá trị thấp hoặc nội dung đơn giản, nếu thực hiện đấu thầu có thể gây tốn kém hơn so với lợi ích mang lại. Mua sắm không qua đấu thầu giúp tiết kiệm nguồn lực và rút gọn thủ tục hành chính.

• Tiếp tục hợp tác với đơn vị uy tín: Khi nhà thầu đã từng thực hiện dự án tương tự với kết quả tốt, việc duy trì hợp tác có thể đảm bảo chất lượng, tiến độ và sự ổn định trong cung ứng.

• Phù hợp quy định pháp luật: Một số trường hợp cụ thể được pháp luật cho phép áp dụng hình thức không đấu thầu, thể hiện sự linh hoạt trong chính sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn.

6 hình thức mua sắm không phải đấu thầu hiện nay

Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 50 Luật Đấu thầu 2023, từ ngày 01/01/2025, tất cả các gói thầu bắt buộc phải thực hiện đấu thầu qua mạng, trừ các trường hợp không đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia theo quy định tại khoản 5 Điều 50 và do Chính phủ hướng dẫn cụ thể.

Các hình thức mua sắm không phải đấu thầu qua mạng bao gồm:

• Chỉ định thầu

• Mua sắm trực tiếp

• Tự thực hiện

• Tham gia thực hiện của cộng đồng

• Đàm phán giá

• Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt.

Không thực hiện đấu thầu qua mạng đối với các gói thầu thuộc những trường hợp không đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia do Chính phủ quy định. Để có thể áp dụng các hình thức mua sắm không phải đấu thầu, doanh nghiệp cần đáp ứng các điều kiện cụ thể tại Điều 23, Điều 25, Điều 26, Điều 27 và Điều 28 của Luật Đấu thầu 2023 và Luật số 90/2025/QH15.

Các điều kiện áp dụng các hình thức mua sắm không phải đấu thầu bao gồm việc đáp ứng các yêu cầu khẩn cấp, tính chất đặc thù của gói thầu, quy định pháp lý, hiệu quả kinh tế, và khả năng đáp ứng nhu cầu đặc biệt. Các hình thức này giúp tổ chức và doanh nghiệp thực hiện mua sắm một cách linh hoạt và phù hợp với các yêu cầu cụ thể trong từng tình huống.

Ưu điểm và hạn chế của các hình thức mua sắm không qua đấu thầu

Sau đây là những ưu điểm và hạn chế khi áp dụng các hình thức mua sắm không qua đấu thầu, cụ thể:

Ưu điểm:

• Tăng tính linh hoạt và kịp thời: Hình thức này cho phép các tổ chức, doanh nghiệp triển khai mua sắm nhanh chóng, đặc biệt hữu ích trong các tình huống khẩn cấp, cần xử lý ngay.

• Tiết kiệm chi phí và đơn giản hóa thủ tục: Với các hợp đồng giá trị nhỏ hoặc yêu cầu kỹ thuật không phức tạp, việc không tổ chức đấu thầu giúp giảm thiểu thời gian, chi phí và nhân lực.

• Phù hợp với các trường hợp đặc thù: Được áp dụng khi thị trường chỉ có một số nhà cung cấp đủ năng lực, hoặc khi hàng hóa, dịch vụ có yêu cầu kỹ thuật chuyên biệt, không thể tổ chức cạnh tranh rộng rãi.

Hạn chế:

• Thiếu minh bạch, tiềm ẩn nguy cơ tiêu cực: Việc không thực hiện đấu thầu công khai có thể dẫn đến nghi ngờ về tính minh bạch, dễ tạo kẽ hở cho các hành vi tiêu cực như tham nhũng, móc nối hoặc lợi ích nhóm.

• Hạn chế cạnh tranh: Việc không có nhiều nhà cung cấp tham gia khiến quá trình lựa chọn thiếu sự so sánh, đánh giá, dễ dẫn đến lựa chọn không tối ưu về năng lực hoặc hiệu quả.

• Không đảm bảo tối ưu hóa chi phí: Do không có sự cạnh tranh về giá, các hình thức như chỉ định thầu hoặc mua sắm trực tiếp có thể dẫn đến việc chi trả mức giá cao hơn so với mặt bằng thị trường.

Những lưu ý pháp lý và rủi ro khi áp dụng hình thức mua sắm không đấu thầu

Những lưu ý pháp lý khi áp dụng hình thức mua sắm không đấu thầu:

• Chỉ được áp dụng khi có căn cứ pháp lý rõ ràng theo quy định của Luật Đấu thầu 2023, Luật số 90/2025/QH15 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

• Phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện cụ thể đối với từng hình thức như chỉ định thầu, mua sắm trực tiếp, tự thực hiện, đàm phán giá,...

• Cần tuân thủ đầy đủ quy trình lập kế hoạch lựa chọn nhà thầu, phê duyệt, ký hợp đồng và báo cáo kết quả theo mẫu quy định.

• Phải lưu trữ đầy đủ hồ sơ, tài liệu có liên quan để phục vụ công tác kiểm tra, thanh tra, kiểm toán sau này.

• Việc lựa chọn nhà thầu phải đúng thẩm quyền và đảm bảo có căn cứ giải trình rõ ràng khi bị yêu cầu.

Rủi ro tiềm ẩn khi áp dụng không đúng:

• Có thể bị xử lý vi phạm nếu áp dụng sai hình thức hoặc không đáp ứng điều kiện theo quy định pháp luật.

• Dễ phát sinh nghi ngờ về tính minh bạch, gây rủi ro thanh tra do không có cạnh tranh công khai.

• Không có đấu thầu cạnh tranh có thể dẫn đến chi phí cao hơn, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn.

• Cán bộ, người có thẩm quyền phê duyệt sai hoặc thiếu kiểm soát có thể bị xem xét trách nhiệm, xử lý kỷ luật hoặc hình sự.

• Gây ảnh hưởng đến uy tín tổ chức nếu xảy ra sai phạm hoặc bị phản ánh trong quá trình kiểm toán, thanh tra.

Lời kết

Mua sắm không qua đấu thầu là hình thức cần thiết trong một số tình huống đặc thù nhưng phải được áp dụng đúng điều kiện, đúng quy trình và có sự giám sát chặt chẽ. Các tổ chức, đơn vị cần hiểu rõ quy định pháp luật, chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, đồng thời lường trước các rủi ro pháp lý để tránh sai phạm trong quá trình triển khai.

Trên đây là những chia sẻ của Huongdandauthau.vn về các hình thức mua sắm không phải đấu thầu. Mong rằng sẽ giúp ích cho quý doanh nghiệp trong quá trình tìm hiểu. Trường hợp có thắc mắc về tình huống đấu thầu cần được giải đáp, hãy liên hệ ngay với Huongdandauthau.vn qua các kênh sau:

• Hotline: 0904.634.288 hoặc 024.8888.4288

• Website: https://huongdandauthau.vn   

• Group Facebook: www.fb.com/groups/nhathaumuasamcong